«Πρώτα ο μαθητής», διατυμπανίζει παντού το υπουργείο Παιδείας, όταν αναφέρεται στα σχέδιά του για το «νέο» σχολείο. Το «σύνθημα» δεν είναι πρωτότυπο. Ανάλογη παραπλανητική φρασεολογία χρησιμοποιήθηκε στις χώρες που προωθήθηκαν μέτρα για το σχολείο της αγοράς. Δυστυχώς, όμως, συνηθισμένα είναι και τα τραγικά αποτελέσματα για την εκπαίδευση και τους μαθητές, ιδιαίτερα για τους μαθητές των λαϊκών στρωμάτων. Κερδισμένες, σε όλες τις περιπτώσεις, είναι οι επιχειρήσεις, αφού έχουν μετατρέψει το σχολείο σε ένα ακόμα πεδίο επενδύσεων και κατασκευής φθηνού ευέλικτου εργατικού δυναμικού. Τα «αποκεντρωμένα» σχολεία, που υπάγονται στην Αυτοδιοίκηση και χρηματοδοτούνται απ' την «τοπική κοινωνία» (τοπική φορολογία και χορηγίες), ήταν το μέσο για να δημιουργηθούν εκπαιδευτικά συστήματα με σχολεία πολλών ταχυτήτων, με διαφοροποιημένα προγράμματα, όπου η μόρφωση προσαρμόζεται πλήρως στις απαιτήσεις των επιχειρήσεων - χορηγών. Παράλληλα, οι μαθητές απ' τα λαϊκά στρώματα οδηγούνται στην κατάρτιση και στην αμάθεια.

Η διεθνής εμπειρία δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας. Το «νέο» σχολείο της κυβέρνησης είναι το σχολείο της αγοράς:

Στη Φινλανδία τα σχολεία χρηματοδοτούνται 50% από τις επιχειρήσεις και τη φορολόγηση των δημοτών και 50% από κρατικά κονδύλια, ενώ η πρόσληψη των εκπαιδευτικών γίνεται σε τοπικό επίπεδο, σχολικής μονάδας. Το σχολικό πρόγραμμα σε μεγάλο μέρος είναι διαφοροποιημένο, όπως και το ωρολόγιο πρόγραμμα, το οποίο κυμαίνεται από 14 μέχρι και 30 ώρες. Το κριτήριο είναι η οικονομική δυνατότητα του κάθε δήμου και, φυσικά, το ...ενδιαφέρον των προμηθευτών εκπαίδευσης, δηλαδή των χορηγών. Μετά τα 8 χρόνια βασικής εκπαίδευσης (συν 1 έτος υποχρεωτικής προσχολικής), μόνο το 50% των μαθητών συνεχίζει στο λύκειο. Οι άλλοι μισοί μαθητές οδηγούνται στην πρόωρη, άρα υποβαθμισμένη, τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση ή στο προπαρασκευαστικό έτος για την έξοδό τους στην ευέλικτη κατάρτιση που παρέχεται από διάφορους φορείς.

Στη Δανία προωθήθηκε η αυτόνομη λειτουργία των γυμνασίων, αλλά και το σύστημα πιστώσεων κουπονιών ανά μαθητή. Ετσι, τα σχολεία λειτούργησαν ανταγωνιστικά και μειώθηκαν οι δαπάνες ανά μαθητή.

Στην Ιρλανδία η «αποκέντρωση» σε επίπεδο δήμου και περιφέρειας οδήγησε τα σχολεία σε επιχειρηματικές δραστηριότητες. Γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικοί έφτασαν στο σημείο να εργάζονται 4 ώρες, μετά το μεσημέρι, για να βρεθούν πόροι!

Στην Αγγλία η «αποκεντρωμένη» εκπαίδευση είναι θεσμός εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Κριτήριο για τη χρηματοδότηση είναι οι επιδόσεις των μαθητών στις γραπτές περιφερειακές εξετάσεις. Το αποτέλεσμα είναι να κλείνουν συχνά σχολεία, λόγω έλλειψης πόρων, ενώ το επίπεδο μόρφωσης μειώθηκε. Παράλληλα, ο ρόλος του εκπαιδευτικού έχει απαξιωθεί, η δουλειά του κρίνεται και ελέγχεται συνεχώς, ο μισθός είναι χαμηλός, ενώ απ' το ύψος της χρηματοδότησης της κάθε σχολικής μονάδας εξαρτάται το εργασιακό του μέλλον. Η Αγγλία με όλη αυτή την κατάσταση αναγκάστηκε να κάνει «εισαγωγή» εκπαιδευτικών από άλλες χώρες.

Στη Γαλλία έχει εφαρμοστεί το μέτρο των Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ), κομμάτι του «νέου» σχολείου της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Το αποτέλεσμα ήταν οι μαθητές των ΖΕΠ (κυρίως ήταν οι περιοχές των γκέτο), από νωρίς, να οδηγούνται στην κατάρτιση, αλλά και να περιθωριοποιούνται ακόμα περισσότερο.

Το «αποκεντρωμένο» και διαφοροποιημένο σχολείο έχει φέρει αρνητικά αποτελέσματα σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ δεν έχουν λείψει και οι λαϊκές αντιδράσεις. Χαρακτηριστικό είναι πως στη Γερμανία, σε μαθητικές κινητοποιήσεις ένα απ' τα αιτήματα ήταν «ΕΝΑ σχολείο για όλους - έξω από το πολυμερές σχολείο».

Στις ΗΠΑ η εκπαίδευση υπάγεται στην αυτοδιοίκηση κάθε πολιτείας, όπου διαμορφώνονται διαφορετικά προγράμματα σπουδών, τα οποία και χρηματοδοτούνται απ' τις επιχειρήσεις. Τα αποτελέσματα είναι η έντονη ταξική διαφοροποίηση και το το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης για τους μαθητές από φτωχές περιοχές.

Σε παλιότερο κείμενο του υπουργείου Παιδείας των ΗΠΑ με τίτλο «Στρατηγικό πλάνο για τα δημοσιονομικά έτη 2007-2012» αποτυπώνονται πλήρως τα αποτελέσματα του διαφοροποιημένου σχολείου και αποκαλύπτονται οι ταξικοί φραγμοί στην εκπαίδευση: Μόλις το 65,8% διαθέτει επάρκεια στην ανάγνωση και χρήση της γλώσσας, ενώ το ποσοστό μειώνεται στους «μαθητές με χαμηλό εισόδημα» και φτάνει το 52,6%. Αντίστοιχα, το 63,4% του συνόλου των μαθητών διαθέτει επάρκεια στα μαθηματικά, ενώ και εδώ το ποσοστό μειώνεται για τους μαθητές από φτωχές οικογένειες (50,7%). Επιπλέον, το 30% του συνόλου των μαθητών της Α' Λυκείου δεν ολοκληρώνουν τη φοίτηση στο Λύκειο. Για τα παιδιά που ανήκουν σε μειονότητες το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει το 50%.

Στις ΗΠΑ υπάρχουν σχολεία πλουσίων και φτωχών. Η εκπαίδευση χρηματοδοτείται απ' την «τοπική κοινωνία» και αυτό φαίνεται στα έξοδα ανά μαθητή. Η ταξική διάσταση της εκπαίδευσης αντανακλάται και στους εκπαιδευτικούς. Στο Γυμνάσιο, το 11% των εκπαιδευτικών δεν έχει ούτε πτυχίο μπάτσελορ, ενώ το ποσοστό αυτό στις φτωχές περιοχές αυξάνεται στο 16%. Τα ποσοστά στα Δημοτικά είναι 7% και 10%, αντίστοιχα. Επιπλέον, οι καθηγητές «αξιολογούνται», σύμφωνα με τους στόχους που έχουν οριστεί, διαφορετικά έχουν ποινές ή απολύονται: Πρόσφατο είναι το παράδειγμα από ένα σχολείο στο Ρόουντ Αϊλαντ των ΗΠΑ όπου 74 καθηγητές τιμωρήθηκαν με απόλυση (!) για τις κακές επιδόσεις των μαθητών! Μάλιστα, ο υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Ομπάμα ήταν υπέρ της απόφασης, υποστηρίζοντας ότι τα μέλη της σχολικής επιτροπής πήραν τη σωστή απόφαση για τα παιδιά.

Την ίδια ώρα που η εκπαίδευση στις ΗΠΑ έχει φτάσει σε τέτοια επίπεδα, οι επιχειρήσεις συνεχίζουν να κάνουν ...πάρτι στα σχολεία: Αναφέρουμε μόνο τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα:

• Πολυεθνική τροφίμων απαιτεί από τα επιχορηγούμενα Δημοτικά οι πράξεις μαθηματικών να διδάσκονται προσθαφαιρώντας πατατάκια, ενώ στα Λύκεια αξιώνει οι μαθητές να φορούν μπλούζες και καπέλα με το σήμα της!
• Η ημέρα της «Coca-cola» είναι μέρα συμμετοχής των σχολείων σε εθνικό διαγωνισμό. Μάλιστα, τα σχολεία που έχουν τις καλύτερες ιδέες για τα εκπτωτικά κουπόνια αγοράς του αναψυκτικού, κερδίζουν επιχορήγηση 10.000 δολάρια. Οι όροι «συνεργασίας» με τα σχολεία φτάνουν συχνά και στον παραλογισμό. Χαρακτηριστική η περίπτωση σχολείου που συνεργάζεται με την «Coca-cola», όπου αποβλήθηκε μαθητής επειδή φορούσε μπλούζα ανταγωνιστικής εταιρείας!
• Η χρησιμοποίηση των σχολικών χώρων (ταράτσες, τοίχοι, πίνακες ανακοινώσεων) για διαφημίσεις χορηγών έχει αυξηθεί την τελευταία διετία κατά 540%.

Το υπουργείο Παιδείας της χώρας μας έχει ξεκινήσει να προωθεί τη λογική των «καινοτόμων» σχολείων και «καινοτόμων» εκπαιδευτικών που «ξεχωρίζουν». Η προέκταση αυτής αντίληψης είναι το πρόγραμμα «Κανένα Παιδί Πίσω» που εφαρμόστηκε το 2001 στις ΗΠΑ απ' την κυβέρνηση Μπους, με την υποστήριξη Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών μελών του Κογκρέσου. Στόχος και αυτού του προγράμματος ήταν, υποτίθεται, η δημιουργία προϋποθέσεων για ίσες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές.

Με το πρόγραμμα εξαρτήθηκε η σχολική απόδοση και η χρηματοδότηση σχολείων και εκπαιδευτικών απ' τις επιδόσεις των μαθητών σε διαγωνισμούς, στα μαθήματα της γλώσσας και των μαθηματικών. Οι διαγωνισμοί επιβλήθηκαν από την Τρίτη Δημοτικού έως την Τρίτη Λυκείου, χωρίζοντας τα σχολεία σε λίστες «καλών» και «κακών», με κυρώσεις ή επιβραβεύσεις. Μεταξύ των κυρώσεων ήταν η μείωση κατά 50% της κρατικής και πολιτειακής χρηματοδότησης μετά από δύο χρόνια αποτυχίας, η αντικατάσταση των δασκάλων μετά από τέσσερα χρόνια κακών επιδόσεων στους διαγωνισμούς και το κλείσιμο των σχολείων μετά από πέντε χρόνια αρνητικών μαθητικών αποδόσεων!

Συνέπεια του προγράμματος ήταν η αύξηση του αποκλεισμού των μη προνομιούχων μαθητών, οι οποίοι παραμελούνταν απ' τους εκπαιδευτικούς, που νοιάζονταν για τους αποδοτικότερους μαθητές στους διαγωνισμούς. Μάλιστα, οι μαθητές που δεν είχαν καλά αποτελέσματα ήταν τα «μαύρα πρόβατα» στα σχολεία, αφού η συμμετοχή τους στις γραπτές εξετάσεις επιδείνωνε την εικόνα του σχολείου προς τα έξω και άρα μείωνε τις αποδοχές των εκπαιδευτικών! Σε ορισμένα σχολεία οι διευθυντές έφτασαν στο σημείο να μη δέχονται εγγραφή μαθητών με χαμηλούς βαθμούς, ενώ σε άλλες περιπτώσεις εξαναγκάζονταν στη συμμετοχή σε «ειδικά προγράμματα» χαμηλών απαιτήσεων! Ολέθρια ήταν τα αποτελέσματα και στο περιεχόμενο του σχολείου, αφού περιθωριοποιήθηκαν τα μαθήματα που δε συμπεριλαμβάνονταν στις γραπτές εξετάσεις αξιολόγησης των μαθητών.

Τέλος, στην Αυστραλία προωθείται ως στοιχείο αξιολόγησης των σχολείων των δύο πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων απ' τους μαθητικούς διαγωνισμούς, που θα καταγράφουν τα καλύτερα και τα χειρότερα σχολεία της χώρας. Σχεδιάζεται ένα σύστημα που θα διαθέτει σε κάθε γονιό ένα συγκεκριμένο ποσό ανά μαθητή (βλέπε κουπόνια), το οποίο θα διατίθεται στο σχολείο της επιλογής του γονιού, με κριτήρια τα αποτελέσματα των γραπτών μαθητικών εξετάσεων. Στόχος είναι η σύνδεση της χρηματοδότησης των σχολείων με τις αξιολογήσεις της αγοράς, για να συρρικνωθεί περισσότερο η δημόσια εκπαίδευση και να κατευθυνθούν επιπλέον χρήματα στα ιδιωτικά σχολεία, που ήδη παίρνουν το μεγαλύτερο μερίδιο.