Η μπότα του κατακτητή στα χρόνια της τριπλής Κατοχής λες και έρχεται να αποτελειώσει το ήδη σαθρό οικοδόμημα της δημόσιας εκπαίδευσης, η οποία για τα λαϊκά στρώματα ήταν κυριολεκτικά απαγορευτική εξαιτίας των ταξικών φραγμών, που εντάθηκαν ιδιαίτερα στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η μαθητική διαρροή μόνο στα Δημοτικά το έτος 1937-38 ήταν κοντά στο 25%, δηλαδή από τα 321.087 παιδιά που εγγράφηκαν στην Α΄ Δημοτικού έφτασαν στην 6η μόλις 82.000³! Στη διαρροή αυτή θα πρέπει να συνυπολογιστεί και ένα 15-20% των παιδιών που δε γράφονταν καθόλου στο σχολείο, σύμφωνα με την παρατήρηση της Ρόζας Ιμβριώτη⁴.

Τα πρώτα δημόσια κτήρια που επιτάσσουν οι Γερμανοί είναι τα σχολεία και ο αριθμός αυτός είναι κατά προσέγγιση 8.342. Πολλά απ' αυτά σχεδόν καταστράφηκαν, ενώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι το διδακτικό έτος 1940-41 κράτησε 3μήνες και το επόμενο μόλις 20 ημέρες. Ετσι, η λειτουργία των σχολείων και η αποκατάσταση των ζημιών είναι από τα πρώτιστα καθήκοντα που θέτουν οι οργανωμένες πολιτικές δυνάμεις, αυτές που δεν εγκατέλειψαν τη χώρα και μπήκαν στο προσκήνιο δυναμικά και μαζικά οργανώνοντας την Αντίσταση όχι απλώς στον ξένο κατακτητή, αλλά και τον ντόπιο ταξικό δυνάστη. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας πρωτοστατεί στην ίδρυση του ΕΑΜ! Η ΟΚΝΕ, το ΕΑΜ Νέων και στη συνέχεια η ΕΠΟΝ, παίρνουν την υπόθεση στα χέρια τους: Να ξαναλειτουργήσει σε κάθε γειτονιά, σε κάθε χωριό το σχολείο. Πρώτη αναμέτρηση: η πείνα⁵! Ο εκπαιδευτικός κόσμος συμμετέχει ενεργά στη διεκδίκηση και το μοίρασμα του συσσιτίου, στην παροχή γάλατος και άλλων τροφίμων στα σχολεία, καθοδηγεί, διαφωτίζει και παραδειγματίζει τους μαθητές να αγωνιστούν.

Στις αρχές του Δεκέμβρη του '42, στη διάρκεια της διδασκαλίας συλλαμβάνονται από τη Γκεστάπο του Πειραιά, κατόπιν έγγραφης ανώνυμης καταγγελίας(!) οι δάσκαλοι Μ. Πετρόπουλος, Θεμ. Παρασκευόπουλος και Δ. Σταυρόπουλος. Μαζί τους και ο γιος εκπαιδευτικού Κ. Γαλιώτης. Ηταν η πρώτη ομαδική σύλληψη δημόσιων υπαλλήλων, γεγονός που κινητοποίησε ολόκληρο τον δημοσιοϋπαλληλικό κόσμο και μέσω σκληρών διεκδικήσεων και ενός πετυχημένου απεργιακού αγώνα πέτυχε μερική αναστολή της θανατικής ποινής. Οι πρώτοι δύο εκτελέστηκαν τελικά τον Ιούνιο του '43.

Το κατηγορητήριο των προαναφερόμενων εκπαιδευτικών, οι οποίοι «παρεκκίνησαν τον πληθυσμό εις εξέγερσιν κατά των Γερμανικών Αρχών, παρενέβαλον εμπόδια εις την γερμανικήν μηχανήν και παρέσχον βοήθειαν εις τους εχθρούς των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής» επαναλήφθηκε ξανά και ξανά για χιλιάδες ακόμη εκπαιδευτικούς της πατρίδας μας...

Κοντά στα άμεσα καθήκοντα για τη δυνατότητα λειτουργίας των σχολείων ο μαχόμενος εκπαιδευτικός κόσμος της Αντίστασης έδωσε μια ακόμη σημαντική μάχη που αφορούσε το ίδιο το περιεχόμενο της Εκπαίδευσης, την εκ βάθρων αλλαγή του, με στόχο τη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς πάνω στις αξίες του νέου κόσμου και της νέας κοινωνίας για την οποία αγωνιζόταν. Ιστορική από κάθε άποψη για τα εκπαιδευτικά δεδομένα της νεότερης ιστορίας της χώρας μας είναι και θα είναι η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) του 1944, όχι μόνο γιατί η νέα λαϊκή εξουσία υλοποίησε μια μεταρρύθμιση με διαφορετικό ιδεολογικό προσανατολισμό, σχεδιάζοντας με επιτελικότητα τους σκοπούς και τους στόχους μιας διαφορετικής εκπαίδευσης που είχε ανάγκη ο τόπος, αλλά γιατί η έκταση και το βάθος της τυγχάνουν της αναγνώρισης σήμερα και των ιδεολογικά αντίθετων πολιτικών χώρων. Γιατί, πώς να εκλάβει κανείς τη δυνατότητα απόκτησης των υπέροχων αναγνωστικών της κυβέρνησης του βουνού μέσω της προσφοράς μιας αστικής εφημερίδας; Αναφέρομαι στο αναγνωστικό «Τα αετόπουλα» για τη Γ' και Δ' Δημοτικού και το «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε' και Στ' τάξεις! Βιβλία που γράφτηκαν μέσα σε 17 ημέρες, στο καμίνι του αγώνα, από τους μεγάλους παιδαγωγούς μας τη Ρόζα Ιμβριώτη και το Μιχάλη Παπαμαύρο, αντίστοιχα, χωρίς την παραμικρή επιστημονική υποχώρηση στην τήρηση των παιδαγωγικών αρχών της «Νέας Σοσιαλιστικής Παιδαγωγικής», κοντά και μέσα από την πραγματικότητα που βίωναν τα παιδιά. «Τίποτα δεν είναι στο βιβλιαράκι αυτό φτιαχτό, φανταστικό, γράφει στον πρόλογό της η Ιμβριώτη, ... «ωρίμασαν πρόωρα τα παιδιά, γέμισε τρόμο κι ερωτήματα η συνείδησή τους... προσπαθούν να κατανοήσουν και να σηκώσουν το μπόι τους ως το ύψος των γεγονότων που ζουν, κι όλα αυτά χωρίς την πείρα και τη λογική (γιατί είναι μικρά), που δίνουν το σωστό νόημα και περιεχόμενό τους. Ζούνε τώρα μέσα στον αγώνα μιαν ανάταση. Γράφουν τα ίδια την Ιστορία της Πατρίδας. Περνούν κρυφά από τις γραμμές των Γερμανών και φέρνουν οδηγίες στους αντάρτες. Κάμνουν τα ίδια ηρωικές πράξεις. Βασανίζονται και δε βγαίνει λέξη από το στόμα τους. Πεθαίνουν τραγουδώντας. Ούτε λοιπόν παραμύθια, ούτε μικρές ηθικοπλαστικές ιστορίες, ούτε ποιηματάκια για μικρά - πρέπει να νοιώσουν, όσο μπορούν, να συλλάβουν έστω με την άγουρη σκέψη τους την ατμόσφαιρα, την ιστορική στιγμή που ζούνε...».Λόγια τραγικά επίκαιρα αν αναλογιστεί κανείς το περιεχόμενο και το επίπεδο των σύγχρονων σχολικών βιβλίων...

Αξίζει να επισημάνουμε εδώ ότι από τους επιμέρους στόχους ξεχώριζε η θέση για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση των Δασκάλων και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Το εκπληκτικό είναι ότι σε απίστευτα δύσκολες συνθήκες αυτό έγινε πράξη. Από τον Οργανισμό της Γραμματείας της Παιδείας της ΠΕΕΑ, ιδρύθηκαν και λειτούργησαν τα Παιδαγωγικά Φροντιστήρια της Τύρνας, του Τροβάτου στην Ευρυτανία, του Ερημοκάστρου στη Βοιωτία, των Γρεβενών, της Κόνιτσας κ.α.

Στα Φροντιστήρια αυτά οι Ελληνες αντιστασιακοί εκπαιδευτικοί καλούνταν να αντιπαλέψουν τις αστικές παιδαγωγικές θεωρίες διδασκόμενοι με εκλαϊκευτικό τρόπο νέες αρχές εφαρμογής της παιδαγωγικής επιστήμης και ψυχολογίας, που στηρίζονταν στην επεξεργασία των Ελλήνων (και όχι μόνο) μαρξιστών πάνω στο διαλεκτικό υλισμό.

Η εισήγηση του γραμματέα της Παιδείας, Πέτρου Κόκκαλη, στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, το Μάη του '44, για την αλλαγή του περιεχομένου τής μέχρι τότε εκπαίδευσης, έδωσε το στίγμα της επιμορφωτικής και εκπολιτιστικής εκστρατείας του εκπαιδευτικού κόσμου πέρα από τα όρια των σχολικών δομών, με πρωτοβουλίες για θεατρικές παραστάσεις και διοργάνωση ομιλιών και εκδηλώσεων στα χωριά, με άνοιγμα σχολείων για αναλφάβητους, την έμπρακτη αναγνώριση της γλώσσας του Λαού με την ελεύθερη χρήση και αποκατάστασή της, με καταγραφή και σεβασμό στον πλούτο της. Ο αντιλαϊκός-ταξικός χαρακτήρας μιας εκπαίδευσης αντιεπιστημονικής, αντικοινωνικής, της στείρας παπαγαλίας και αποσπασματικών γνώσεων, με κύρια αποστολή την κατασταλτική λειτουργία ενάντια στις πραγματικές ανάγκες ανάπτυξης και καλλιέργειας του πλούσιου σωματικού και ψυχικού δυναμισμού της παιδικής και εφηβικής ηλικίας έπρεπε να παραχωρήσει τη θέση του στο σχολείο των πραγματικών μορφωτικών λαϊκών αναγκών. Το σχολείο που θα δίνει αισιοδοξία στο νέο άνθρωπο πώς «η φύση και η ζωή των ανθρώπων αλλάζουν αδιάκοπα μορφές, πως η τραγική εκείνη πραγματικότητα δεν είναι αιώνια και αμετάβλητη και τα προνόμια των λίγων δεν είναι ιερά και απαραβίαστα, πως ο άνθρωπος πρέπει να αγωνιστεί για τη αλλαγή της κατάστασης και πως μέσα στον αγώνα για την αλλαγή η νέα γενιά πρέπει να είναι πρωτοπόρα».

Η μεγαλύτερη τιμή για τους χιλιάδες αγωνιστές εκπαιδευτικούς της Αντίστασης θα είναι, συνεχίζοντας την έντιμη παράδοση, μέσα από την επιστημονική μας κατάρτιση και μεθοδολογία, ξεσκεπάζοντας τα αστικά ιδεολογήματα και τις αξίες του καπιταλιστικού συστήματος, που μόνο σύγχυση και ψευδοσυνείδηση δημιουργούν στη νέα γενιά, να διεκδικήσουμε και να συμβάλλουμε στην εδραίωση του σχολείου των λαϊκών αναγκών, του σχολείου που θα έχει μέλημα την ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας! Τιμή μας θα 'ναι να μην τους επιτρέψουμε το ξαναγράψιμο της ιστορίας γιατί η αλήθεια είναι μία και γράφτηκε με το αίμα του λαού μας!

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. Χ. Σακελλαρίου, «Η παιδεία στην Αντίσταση», «Σύγχρονη Εποχή», 2003, αντιστασιακός εκπαιδευτικός, στέλεχος της ΕΠΟΝ και ένας από τους συγγραφείς του αναγνωστικού της ΠΕΕΑ «Ελεύθερη Ελλάδα».
2. Ο.π.
3. Σημειώνουμε για τη χρονιά αυτή ότι η διαρροή από την Δ΄ τάξη προς την Ε΄ ήταν πάνω από 50%. Από τα 281 χιλ. παιδιά μόλις τα 140 πήγαν στην Ε΄, αριθμός που μειώθηκε ακόμη περισσότερο στη συνέχεια. Συλλ. Εργο «Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση», Προοδευτική παιδεία, 1966
4. Περιοδικό «Νέα Γενιά», Απρίλης 1945
5. Ο τραγικός απολογισμός των χρόνων της Κατοχής, πέθαναν 60.000 παιδιά από την πείνα, 130.000 έμειναν ορφανά, 450 κλείστηκαν σε ψυχιατρείο, 600.000 δεν φοίτησαν καθόλου στο σχολείο. Γκόντζος - Αναστασάκος «Οι εκπαιδευτικοί στην Αντίσταση», Δίπτυχο.