Τη Δευτέρα 18/5 άνοιξε η αυλαία των Πανελληνίων Εξετάσεων με το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Η Επιτροπή Εξετάσεων επέλεξε ένα κείμενο με θέμα «την προστασία και αξιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομιάς» και ζητούσε από τους μαθητές, όπως προβλέπεται, αφού το μελετήσουν και το αποδώσουν περιληπτικά, στη συνέχεια να δημιουργήσουν το δικό τους κείμενο, μια ομιλία σε ημερίδα του δήμου τους, εκθέτοντας τους λόγους για τους οποίους «πρέπει το ευρύ κοινό να πλησιάσει και να γνωρίσει τους χώρους και τα μνημεία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς» και «τις δραστηριότητες με τις οποίες οι πολίτες θα εξοικειωθούν με αυτά». Η επιλογή του θέματος, του κειμένου και των ερωτημάτων που τέθηκαν στους μαθητές δημιουργεί μια σειρά από προβληματισμούς.

Συντάκτης του κειμένου είναι ο Βασίλης Λαμπρινουδάκης, ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και γενικός γραμματέας του σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ, μιας κίνησης πολιτών που ίδρυσε ο Σταύρος Μπένος, πρώην δήμαρχος Καλαμάτας, βουλευτής του ΠΑΣΟΚ μέχρι το 2007 και υπουργός στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη. Η κίνηση αυτή, που έχει μπει και στα σχολεία, χρηματοδοτείται από κρατικούς και ευρωπαϊκούς πόρους (ΕΣΠΑ). Επίσης, μέσα από το site της καλεί την Τοπική Διοίκηση, τις «οικονομικές δυνάμεις της χώρας» και τους πολίτες να στηρίξουν οικονομικά τις δραστηριότητές της. Σε άλλη σελίδα του site μπορεί κανείς να δει αναλυτικά τους χορηγούς της προσπάθειας του σωματείου αυτού. Τράπεζες, γνωστή αεροπορική εταιρεία και στην κορυφή η φαρμακοβιομηχανία ΕLPEN και το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Οι «οικονομικές αυτές δυνάμεις» της χώρας, μαζί με τους δήμους, τις Περιφέρειες και τους πολίτες - δωρητές αποτελούν για το ΔΙΑΖΩΜΑ «ένα μεγάλο ποτάμι αγάπης και προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως δεν είναι κακό να περιλαμβάνεται στα θέματα των εξετάσεων ένα κείμενο που απηχεί τις απόψεις μιας κίνησης πολιτών, ιδιαιτέρως μάλιστα όταν περιβάλλονται από το κύρος και την αυθεντία ενός καθηγητή πανεπιστημίου. Επομένως, οι μαθητές της Γ' Λυκείου, αδύναμοι να αμφισβητήσουν όσα διαβάζουν στο κείμενο, προχωρούν υποχρεωτικά σε μια αναπαραγωγή των θέσεών του στην ομιλία που καλούνται να συντάξουν. Συγκεκριμένα, οδηγούνται να αποδεχτούν: α) Πως οι φθορές και οι καταπονήσεις που υφίστανται οι αρχαίοι χώροι «θέασης» και «ακρόασης» δεν πρέπει να θεωρούνται εμπόδια για την καλλιτεχνική δραστηριότητα στα μνημεία, β) πως η δραστηριότητα αυτή είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για τη δημιουργία «συνείδησης εκτίμησης» και «προστασίας» των μνημείων μας, γ) πως η συνεργασία «αρχαιολόγων, ανθρώπων του θεάτρου, παραγόντων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων διανοητών» (!) θα δημιουργήσει ένα πολύ καλό κλίμα για μια κοινή προσπάθεια ισορροπημένης και συνετής προσέγγισης του είδους αυτού των μνημείων, δ) πως η «οικείωση της πολιτισμικής κληρονομιάς» από το ευρύ κοινό δημιουργεί στην κοινωνία συνείδηση εκτίμησης και προστασίας των μνημείων μας και ε) πως η καλλιέργεια στο κοινό αυτής της τάσης προς τα μνημεία θα συμβάλει στην προστασία τους. Αναπαράγεται, δηλαδή, μέσα από το κείμενο η άποψη που έχει διατυπωθεί και για την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (όπως για όλα τα σοβαρά προβλήματα) πως η προστασία των μνημείων του πολιτισμού μας είναι θέμα παιδείας και εξοικείωσης.

Παραθέτουμε στο σημείο αυτό ένα απόσπασμα από το δοκίμιο του διακεκριμένου αρχαιολόγου Μανόλη Ανδρόνικου για την καταστροφή του περιβάλλοντος και των μνημείων του πολιτισμού: «Το "πρόβλημα προστασίας του περιβάλλοντος κτλ. κτλ." δεν είναι ούτε πρόβλημα αισθητικό, ούτε πρόβλημα αγωγής, ούτε ακόμη πρόβλημα "κάποιου" ελέγχου ή "κάποιου" προγραμματισμού. Είναι στη βάση του πρόβλημα πολιτικό, όπως πολιτικά είναι όλα τα θεμελιακά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ένα έθνος. Αλλά ακόμα και πρόβλημα "παιδείας" και μόνον αν το χαρακτήριζε κανείς, πάλι σε τελευταία ανάλυση θα έπρεπε να φτάσει στην ίδιαν αναγωγή, αφού ακριβώς αυτό το βασικό θέμα που ονομάζουμε "Παιδεία" είναι, περισσότερο ίσως από κάθε άλλο θέμα, πολιτικό».

Πόσο τυχαία είναι, όμως, η επιλογή του συγκεκριμένου άρθρου και η επακόλουθη προβολή της κίνησης πολιτών ΔΙΑΖΩΜΑ; Είναι απλώς ένα κείμενο που διαφημίζει ή προπαγανδίζει τους στόχους του σωματείου και προβάλλει το έργο του και τον ιδρυτή του, καθώς κατέκλυσαν όλα τα ΜΜΕ διθυραμβικά σχόλια και αναλύσεις για το έργο της κίνησης και του κ. Μπένου; Αποτελεί σύμπτωση πως άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» την 1η Απρίλη 2015 με συντάκτρια την Μαρία Κατσουνάκη και τίτλο «Μνημεία... ιδεοληψίας» στρέφεται ανοιχτά εναντίον του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ), που αντιδρά στην πρόταση για δωρεά 3 εκατομμυρίων ευρώ από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» για την αναβάθμιση και διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων του Κεραμεικού και της Βραυρώνας; Το άρθρο συνεχίζει με επίθεση στο ΣΕΑ που, κατά τη συντάκτρια, θεωρεί ξεπούλημα και εκμετάλλευση ό,τι δε χρηματοδοτείται από το κράτος. Για τους χορηγούς, όμως, υπάρχουν μόνο καλά λόγια, όπως, για παράδειγμα, ο αδιανόητος ισχυρισμός ότι «στην περίπτωση των μνημείων ο χορηγός ουδέποτε ζητάει αντισταθμίσματα ή ασκεί εξουσία». Στο σημείο αυτό επικαλείται και τη μαρτυρία του Σταύρου Μπένου και αναλύει τις θέσεις του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ, που «αναβάθμισε το χορηγικό θεσμό»! Τέλος, φτάνει στο σημείο να χαρακτηρίσει τους αρχαιολόγους ακατάλληλους να προστατέψουν τα μνημεία, γιατί έχουν... ιδιοκτησιακή σχέση μαζί τους!

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι πρόκειται για μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να χτυπηθούν και να ξεπεραστούν όλα τα προσκόμματα που βάζουν όσοι αντιδρούν στην επιχειρηματική δράση στο χώρο του Πολιτισμού, με τρόπο μάλιστα ωμό και απροκάλυπτο, που φτάνει να αθωώνει τους ιδιώτες και να τους παρουσιάζει ως ανιδιοτελείς προστάτες της κληρονομιάς του λαού μας. Δεν υποστηρίζουμε σε καμιά περίπτωση πως το κράτος έχει κάνει τις απαραίτητες ενέργειες για την αξιοποίηση (και όχι εκμετάλλευση) των έργων του πολιτισμού. Αυτό όμως δε σημαίνει πως θα πρέπει να απαλλαγεί από αυτή την υποχρέωσή του ή ότι θα στραφούμε στους αυτόκλητους σωτήρες, που βλέπουν ακόμα ένα «πεδίον δόξης λαμπρόν» για νέες επικερδείς επενδύσεις. Και η παρούσα κυβέρνηση όχι μόνο συνεχίζει την εκχώρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στις ΜΚΟ, αλλά και το διαφημίζει κιόλας μέσα από το θέμα των εξετάσεων. Αυτές τις αντιλήψεις υιοθετεί και προπαγανδίζει το κείμενο που κλήθηκαν να κατανοήσουν και να συνοψίσουν οι μαθητές της Γ' Λυκείου και θα ήταν δύσκολο να αποδείξει κανείς πως ήταν μια αθώα, τυχαία επιλογή. Οπως ισχυρίζονται άλλωστε πολλοί, «ο τουρισμός είναι η βιομηχανία» μας και τα μνημεία ο πλούτος μας. Πέρα από όλα αυτά, όμως, υπάρχει η πραγματικότητα που αποκαλύπτει ξεκάθαρα πως στον καπιταλισμό όλα υποτάσσονται στο κέρδος των λίγων, ακόμα και τα έργα πολιτισμού, ακόμα και οι συνειδήσεις των μαθητών μας...

Σ. Π.