Με αφορμή αυτά, αξίζει να σταθούμε λίγο πιο αναλυτικά στις κυβερνητικές ρυθμίσεις για τα ΕΠΑΛ, που αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του χώρου της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ) και επιδιώκουμε να συνεχίσουμε με σειρά δημοσιευμάτων που αφορούν αυτά τα σχολεία, τα οποία συγκεντρώνουν ένα σημαντικό μέρος παιδιών λαϊκών οικογενειών.

Αρχικά να σημειώσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, ερχόμενος στην κυβέρνηση διατήρησε τον νόμο 4186/2013 της ΝΔ, τροποποιώντας τη Β' Λυκείου (όπου η ΝΔ προέβλεπε ειδικότητες, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ το άλλαξε σε τομείς), κάνοντας μικρές προσθαφαιρέσεις στο ωρολόγιο πρόγραμμα, καθώς και συγχωνεύοντας 44 τομείς πανελλαδικά. Επαναπροσέλαβε ακόμα τους εκπαιδευτικούς των ΕΠΑΛ, που η ΝΔ είχε θέσει σε διαθεσιμότητα, ενώ στο 3ο μνημόνιο έχει συμπεριλάβει για πρώτη φορά δομικές αλλαγές στην επαγγελματική εκπαίδευση και ειδικά στην επέκταση της μαθητείας. Ουσιαστικά, πρόκειται για μέτρα που έχουν καταλήξει οι υπουργοί Παιδείας της ΕΕ από τον Ιούνη του 2015 και δίνουν έμφαση στην πιο στενή σύνδεση της ΕΕΚ με τις κλαδικές και περιφερειακές τάσεις και στη γενίκευση της μαθητείας.

Πιο συγκεκριμένα, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ αναμόρφωσε τα προγράμματα σπουδών προκειμένου να αποκτήσουν τα ΕΠΑΛ μια πιο ελκυστική δομή, κάνοντας μια προσπάθεια ειδικά στην Α' Λυκείου να δίνονται περισσότερες γενικές γνώσεις και να εξασφαλίζεται η δυνατότητα περάσματος από το Γενικό στο Επαγγελματικό Λύκειο και αντίστροφα. Ετσι, η Α' Λυκείου έχει 22 ώρες μαθήματα Γενικής Παιδείας και 13 μαθήματα ειδικότητας ανά ομάδα προσανατολισμού, ενώ η Β' και η Γ' Λυκείου έχουν ακριβώς το αντίστροφο, από 12 ώρες μαθήματα Γενικής Παιδείας και 23 ώρες μαθήματα ειδικότητας.

Ωστόσο, τα μαθήματα Γενικής Παιδείας δεν έχουν το ίδιο περιεχόμενο με αυτά του Γενικού Λυκείου, γιατί δίνονται και διαφορετικά βιβλία, αλλά και άλλη διδακτέα ύλη ακόμα και σε κοινά βιβλία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με τη συνένωση των δυο βιβλίων της Γλώσσας και της Λογοτεχνίας σε ένα, αμφίβολης αξίας, από πέρσι στην Α' και Β' Λυκείου και από φέτος και στη Γ' τάξη. Επίσης, η διδασκαλία της Ιστορίας έχει εδώ και χρόνια περιοριστεί σε μία ώρα τη βδομάδα και μόνο στην Α' τάξη των ΕΠΑΛ!

Ακόμα, αυτή η κυβέρνηση νομοθέτησε τυπικά ευνοϊκότερες δυνατότητες για την πρόσβαση των μαθητών των ΕΠΑΛ σε πανεπιστήμια και ΤΕΙ. Στο ζήτημα αυτό, μάλιστα, «απογειώθηκε» η κυβερνητική προπαγάνδα, με δημοσιεύματα της «Αυγής» και της «Εφημερίδας των Συντακτών» να κάνουν λόγο για μαθητές των ΕΠΑΛ που μπορούσαν με το βαθμό τους να περάσουν Ιατρική αλλά επέλεξαν κομμωτική (!), κάτι που δεν στέκει γιατί η πρόσβαση σε πανεπιστήμια και ΤΕΙ με βάση το ειδικό επιπλέον ποσοστό του 1% (που τώρα εξαγγέλλει η κυβέρνηση ότι θα το κάνει 5%) γίνεται σε σύνδεση με τους κλάδους τους οποίους παρακολουθούν οι μαθητές στα ΕΠΑΛ.

Ενα ακόμα ζήτημα στο οποίο η κυβέρνηση εναρμονίζεται πλήρως με τη στρατηγική της ΕΕ είναι αυτό της μαθητείας, που εντάχθηκε μάλιστα και στο 3ο μνημόνιο και ξεκίνησε η υλοποίησή του από πέρσι. Ετσι η κυβέρνηση διεύρυνε τις θέσεις μαθητείας στο προαιρετικό «μεταλυκειακό» τέταρτο έτος των ΕΠΑΛ, καταργώντας προηγούμενες προβλέψεις για μαθητεία μέσα στα τρία χρόνια των ΕΠΑΛ. Το υπουργείο Παιδείας και το υπουργείο Εργασίας συγκρότησαν - ως δυο πυλώνες της μαθητείας - πλατφόρμα που συνδέεται με ενιαίο δίκτυο εργοδοτών. Στόχος είναι να γίνεται πιο γρήγορα και ουσιαστικά η αποτύπωση των αναγκών σε δεξιότητες ανά κλάδο, μέσω και της τήρησης και επικαιροποίησης μητρώου επιχειρήσεων που συμμετέχουν στα προγράμματα μαθητείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου, το σχολικό έτος 2016-2017 συμμετείχαν 1.175 απόφοιτοι ΕΠΑΛ, ενώ φέτος (σχολικό έτος 2017-2018) έχουν γραφτεί 3.452 απόφοιτοι. Τα 2/3 των θέσεων αφορούν στο Δημόσιο, την Τοπική Διοίκηση και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα και το 1/3 των θέσεων στον ιδιωτικό τομέα.

Σύμφωνα με τον υφυπουργό Παιδείας, Δ. Μπαξεβανάκη (υπεύθυνο για θέματα ΕΕΚ), στόχος είναι ο αριθμός των θέσεων μαθητείας να υπερβεί τους 8.000 για τα επόμενα δυο χρόνια με την κινητοποίηση του Δημοσίου, ευρύτερου Δημοσίου και Επιμελητηρίων. Η μαθητεία γίνεται με εποπτεία του σχολείου, με 75% του υποκατώτου μισθού, πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Με την ολοκλήρωση του 4ου έτους μαθητείας και με εξετάσεις πιστοποίησης αποκτιέται πτυχίο επιπέδου 5, δηλαδή επιπέδου ΙΕΚ. Το εβδομαδιαίο πρόγραμμα που ακολουθείται είναι: 28 ώρες για τέσσερις μέρες στην εργασία και ένα 7ωρο εργαστηριακό μάθημα σε εργαστηριακό κέντρο ή σε ΕΠΑΛ (μια φορά τη βδομάδα).

Κινητοποιήσεις είχαμε φέτος στην αρχή της χρονιάς ενάντια στις αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας, που οδηγούσαν σε κόψιμο εκατοντάδων τμημάτων (τομέων και ειδικοτήτων) από ΕΠΑΛ σε όλη τη χώρα.

Να εξηγήσουμε ότι τα ολιγομελή τμήματα στα ΕΠΑΛ, τα τμήματα δηλαδή με μικρότερο αριθμό μαθητών από τα κανονικά τμήματα, προϋπήρχαν ως πραγματικότητα όλα τα προηγούμενα χρόνια. Αυτά τα τμήματα προέκυπταν λόγω της φύσης αλλά και της δομής της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Από τη μια, υπάρχει ανάγκη να υπάρχουν μικρά τμήματα λόγω των εργαστηριακών μαθημάτων και της ανάγκης πιο άμεσης εμπλοκής των εκπαιδευτικών στη μαθησιακή διαδικασία. Από την άλλη, λόγω της επιλογής τομέα και ειδικότητας στη Β' και στη Γ' τάξη αντίστοιχα, ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα μεταβάλλεται από χρονιά σε χρονιά.

Το πρόβλημα της μη έγκρισης των ολιγομελών τμημάτων εμφανίζεται πιο οξυμένο τα τελευταία χρόνια. Οφείλεται κύρια στο γεγονός ότι μειώθηκαν κατά πολύ οι προσλήψεις των εκπαιδευτικών και ταυτόχρονα στην προσπάθεια καλύτερης διαχείρισης του υπάρχοντος προσωπικού (αυστηροποίηση του ελέγχου από τη διοίκηση, εξάντληση του υποχρεωτικού ωραρίου των εκπαιδευτικών κ.ά.). Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζεται ότι όλες οι κυβερνήσεις προσπάθησαν και προσπαθούν να «συμμαζέψουν» την επαγγελματική εκπαίδευση, έτσι ώστε αυτή να μπορεί να ανταποκρίνεται καλύτερα στη σύνδεσή της με την καπιταλιστική οικονομία.

Τη φετινή χρονιά, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου, εγκρίθηκαν συνολικά 1.460 ολιγομελή τμήματα σε σύνολο τμημάτων 5.465, περίπου το 26%. Από αυτόν τον αριθμό, τα 652 τα ενέκρινε αρχικά το υπουργείο Παιδείας, ενώ τα υπόλοιπα εγκρίθηκαν με συμπληρωματικές αποφάσεις μετά και από τις δυναμικές κινητοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε αρκετές πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, πάρα πολλά είναι τα ολιγομελή τμήματα που δεν εγκρίθηκαν, για άλλη μια χρονιά φέτος, γιατί το ίδιο φαινόμενο είχαμε και πέρσι.

Παρά τις διάφορες νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ αλλά και της προηγούμενης της ΝΔ (που όπως είπαμε βασικό στόχο έχουν να κάνουν τη Δευτεροβάθμια ΕΕΚ αλλά και την ΕΕΚ γενικότερα πιο ελκυστική, για να παίξει πιο αποφασιστικό ρόλο στην καπιταλιστική ανάπτυξη και τις κλαδικές και περιφερειακές προτεραιότητες), και μέσα στις συνθήκες της κρίσης δεν έχει αναστραφεί ο γενικός συσχετισμός Γενικό Λύκειο - ΕΠΑΛ, ούτε φαίνεται να κινείται έστω σε πορεία αναστροφής.

Στην Ελλάδα η συμμετοχή σε αυτές τις δομές είναι 31% των μαθητών, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 48%. Αυτό που έχει όμως ιδιαίτερη αξία να τονίσουμε, είναι ότι παρόλο που στην Ελλάδα οι απόφοιτοι αυτών των εκπαιδευτικών δομών είναι σχετικά λίγοι και θα περίμενε κανείς να απορροφούνται από την αγορά εργασίας, τα ποσοστά απασχόλησης για τους πρόσφατα αποφοιτήσαντες (το 2015) στην Ελλάδα είναι μόνο 37,5%, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ φτάνει στο 73%. Αποδεικνύεται και από αυτήν την αναφορά ότι το πρόβλημα της ανεργίας δεν αφορά τα προσόντα, ούτε τον προσανατολισμό των σπουδών προς τις ανάγκες της αγοράς.

Το υπουργείο Παιδείας τον Απρίλη του 2016 δημοσίευσε ένα αναλυτικό κείμενο με τίτλο «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο για την αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και της μαθητείας». Στο κείμενο διαπιστώνονται διαρθρωτικές αδυναμίες σε σχέση με το χώρο της ΕΕΚ όπως: Η χαμηλή ελκυστικότητα, η υψηλή μαθητική διαρροή, η πολυνομία, η ασυνέχεια και η έλλειψη εστίασης στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή της πολιτικής, το μεγάλο ποσοστό εκπαιδευτικών σε ματαίωση, η μειωμένη αποτελεσματικότητα και η χαλαρή έως ασαφής διασύνδεση της ΕΕΚ με την αγορά εργασίας. Ταυτόχρονα, σημειώνονται προβλήματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη χώρα μας όπως: Εξαιρετικά υψηλό ποσοστό μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, αυξημένη συμμετοχή των υπηρεσιών στο ΑΕΠ, χαμηλή τεχνολογική ετοιμότητα και οργάνωση των ελληνικών επιχειρήσεων, χαμηλή κουλτούρα ποιότητας, έλλειψη καινοτομίας, χαμηλά ποσοστά συμμετοχής σε ενδοεπιχειρησιακή επιμόρφωση.

Από αυτήν την άποψη, το αντικειμενικό έδαφος της χαμηλής ελκυστικότητας της Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης συνδέεται με μια πραγματικότητα που καταδεικνύει τη μεταπήδηση παιδιών αγροτικών οικογενειών σε ελεύθερους επαγγελματίες, σε δημόσιους υπαλλήλους μέσω της πανεπιστημιακής μόρφωσης.

Η αντικειμενική αυτή τάση ώθησε και συνεχίζει να ωθεί μεγάλα τμήματα μαθητών που προέρχονται από την εργατική τάξη να αποστρέφονται την Τεχνικοεπαγγελματική Εκπαίδευση ως εκπαίδευση που παράγει χειρώνακτες εργάτες. Φυσικά, δεν πρέπει να διαφεύγει και το γεγονός ότι η διεύρυνση της ΕΕΚ έγινε με υποβαθμισμένους όρους σπουδών, χωρίς εργαστήρια, υποδομές, βιβλία, ειδικευμένο εκπαιδευτικό προσωπικό κ.ά.

Αλλά και η κατάσταση στα ΕΠΑΛ διαμορφώνει στη λαϊκή οικογένεια την ανάγκη να κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να ξεφύγει το παιδί της από τα ΕΠΑΛ. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει πειθαρχία, αυστηρότητα από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Είναι πολλά τα φαινόμενα παραβατικότητας, ακόμα και χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών.

Γι' αυτούς τους λόγους, διαπιστώνεται διαχρονικά ότι τα ΕΠΑΛ προσελκύουν μαθητές με χαμηλές επιδόσεις, ουσιαστικά τα ΕΠΑΛ είναι μια δεύτερη επιλογή για τα παιδιά και τις οικογένειες. Αυτό εκφράζεται και στο γεγονός ότι πολλά παιδιά των ΕΠΑΛ αντιμετωπίζουν σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες, που το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα εντείνει. Ιδιαίτερα οξυμένο εμφανίζεται το πρόβλημα της Γλώσσας, της γλωσσικής έκφρασης και κατανόησης κειμένων καθώς και της μαθηματικής σκέψης. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι η μαθητική διαρροή στα ΕΠΑΛ π.χ. για τα έτη 2013-2016 ανήλθε στο 11%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα ΓΕΛ ανήλθε στο 1,92%.

Στην πραγματικότητα, η απόσταση που χωρίζει τις διακηρύξεις της κυβέρνησης περί αναβάθμισης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης από την πραγματικότητα που βιώνουν οι νέοι στα ΕΠΑΛ, είναι τεράστια. Οι μαθητές των ΕΠΑΛ, όμως, δεν είναι «παιδιά ενός κατώτερου θεού». Εχουν όνειρα και τα κυνηγούν. Παλεύουν να μορφώνονται ολόπλευρα, παλεύουν να δουλεύουν σε αυτό που σπουδάζουν, παλεύουν ενάντια στην εκμετάλλευση, για τα εργασιακά τους δικαιώματα, παλεύουν για τη ζωή που τους αξίζει. Και σε αυτόν τους τον αγώνα και τις διεκδικήσεις τους έχουν στο πλευρό τους τους συμμαθητές τους από τα Γενικά Λύκεια, τους γονείς και το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, που με τα συνδικάτα του μπαίνει μπροστά για τα δικαιώματά τους στη μόρφωση και στη δουλειά.